Niektórzy ludzie sceptycznie nastawieni do rzetelności biblijnych opisów zarzucają im, że są one zniekształconymi historiami zaczerpniętymi z innych mitologicznych źródeł. Jednym z takich przypadków ma być sprawozdanie o narodzeniu i wczesnym dzieciństwie Mojżesza zanotowane w 2 Mojż. 2:1-10. Krytycy Biblii sugerują, że opowieść ta ma swe źródło w wydarzeniach związanych z Sargonem Wielkim, którego pojawienie się na arenie dziejów datuje się na drugą połowę trzeciego tysiąclecia przed naszą erą, a więc co najmniej kilka stuleci wcześniej od Mojżesza. W dzisiejszym poście poświęcimy nieco czasu właśnie temu zagadnieniu.
Kim był Sargon Wielki?
Za pierwszą znaną cywilizację uważany jest leżący niegdyś na terenach południowej Mezopotamii Sumer. Składał się on z niezależnych miast-państw, które podbił król z Akadu, leżącego na północ od Sumeru. Władca ten poszerzył swe panowanie również o tereny Asyrii i dawnego Elamu. Owym królem był Szarru-kinu (lub Szarru-ukin), czyli właśnie Sargon Wielki. To jemu oraz jego następcom zawdzięczamy ideę silnego władcy panującego na wielkim terytorium oraz język akadyjski dominujący w dyplomacji, ekonomii i literaturze aż do pierwszego tysiąclecia przed naszą erą, a więc przez kilkanaście stuleci. Warte zanotowania jest także to, że późniejsi królowie Babilonii i Asyrii tytułowali się “władcami Sumeru i Akadu”, utożsamiając się niejako z Sargonem jako swym protoplastą.
Podobieństwa i różnice
Wśród świadectw dotyczących panowania Sargona, a także inskrypcji poświęconych jemu i jego podbojom, znajduje się także historia związana z jego narodzinami, w której autor w pierwszej osobie opowiada swoje losy. To właśnie tutaj napisano, że Sargon, podobnie jak Mojżesz, został przez swoją matkę umieszczony w trzcinowym koszu i puszczony na rzeczne wody. Następnie został odnaleziony przez człowieka o imieniu Akki, ogrodnika. To właśnie on zaopiekował się dzieckiem i wychowywał Sargona, który po pewnym czasie zyskał łaskę bogini Isztar i został królem.
Rzeczywiście widać w tej historii pewne podobieństwa do opisu narodzin Mojżesza. Jednakże widać też różnice. Matka Sargona jest kapłanką, która ukrywa swą ciążę, a ojciec dziecka jest nieznany. Mojżesz zostaje pozostawiony w sitowiu na brzegu Nilu, prawdopodobnie celowo w miejscu, o którym było wiadomo, że przychodzi tam córka faraona. Sargon zostaje umieszczony na płynących wodach Eufratu. Mojżesz pozostaje pod opieką rodziców, a Sargon zostaje znaleziony i wychowany przez ogrodnika. Mojżesz z człowieka dobrze sytuowanego staje się wygnańcem. Sargon odwrotnie – z ogrodnika staje się wielkim królem.
Kto od kogo spisywał?
Jednakże to nie różnice w opisach są najważniejsze w tych dwóch historiach. Bardziej istotne jest to, że około 1500 lat później pojawia się drugi Sargon, władca Asyrii. Jego imię znajdziemy na kartach Biblii, a konkretnie w księdze proroka Izajasza 20:1. W VIII wieku przed naszą erą podbił on północne królestwo Izraela i przesiedlił podbitą ludność do Asyrii, a tę z Asyrii – do Samarii. Według historyków był on następcą Salmanasara i ojcem Sancheryba – obie postaci również wymieniono w Biblii (zob. 2 Król. 18:9-16).
No dobrze, ktoś powie, ale jaki to ma związek z narodzinami Sargona Wielkiego i Mojżesza? Otóż taka łączność prawdopodobnie jest. Okazuje się bowiem, że o ile sam Sargon Wielki faktycznie żył wcześniej niż Mojżesz, o tyle jego życiorys uważany jest przez uczonych za legendę, a co ważniejsze, powstanie tego świadectwa datuje się na VII/VIII wiek przed naszą erą – dokładnie na ten czas, w którym asyryjski król Sargon II zdobywa Samarię i przesiedla jej ludność, wchodząc w bezpośredni kontakt z kulturą i historią narodu Izraela.
Czy więc na pewno to Izraelici skopiowali opowieść o Sargonie, czy też może Asyryjczycy uczynili to z opowieścią o Mojżeszu? Sceptyk opowie się za tą pierwszą możliwością, ale tak naprawdę, nie ma na to żadnych dowodów. Jeśli mielibyśmy zachować intelektualną uczciwość i osądzać sprawy wyłącznie na podstawie dostępnych danych, to bardziej prawdopodobna wydaje się jednak teza, że legenda o narodzinach Sargona z VIII wieku p.n.e. jest zapożyczona z opowiadania o Mojżeszu, który żył kilka stuleci wcześniej. Zwłaszcza że o ile w starszych źródłach babilońskich i akadyjskim znajdujemy sporo wzmianek o Sargonie, to jednak brak w nich tych informacji, które pojawiają się dopiero w wieku VIII p.n.e.
