Jaki był powód oraz jakie wydarzenia spowodowały ogłoszenie 95 tez przez Marcina Lutra? Aby lepiej zrozumieć ten temat, musimy cofnąć się w czasie do 1505 roku, kiedy to papież Juliusz II rozpoczął budowę bazyliki św. Piotra. Miała ona demonstrować potęgę papiestwa bez względu na koszty, a te były niewyobrażalne. Zgodnie z panującym wówczas zwyczajem, papież ogłosił odpust, aby pokryć koszty budowy. Odpust ogłoszono w 1507 roku, zanim jednak machina zaczęła sprawnie działać i zarabiać jeszcze więcej, musiało minąć kilka lat. Nie wszędzie odpusty spotykały się z zachwytem ludzi i Luter nie był pierwszym zakonnikiem, który źle się o nich wypowiadał. Ich sprzedaż w Niemczech szła dość opornie, lecz sytuacja zmieniła się w 1515 roku, a więc na dwa lata przed wystąpieniem Lutra. Ówczesny biskup Magdeburga z rodziny Hohenzollernów, niespełna 23-letni Albrecht, zapragnął objąć kolejne i znacznie bogatsze biskupstwo Moguncji, które dawało mu praktycznie kontrolę nad całym Kościołem w Niemczech i tytuł prymasa. Wystąpił jednak mały problem: prawo kanoniczne zabraniało obejmowania dwóch stolic biskupich jednocześnie. Jednak i na to był sposób – pieniądze. Dyspensa sporo kosztowała, a poza tym Rzym chciał sobie zagwarantować lepszą ściągalność funduszy płynących z handlu odpustami.
Jednym z podkomisarzy dla magdeburskiej prowincji kościelnej został dominikanin Johannes Tetzel, który w szczególnie jarmarczny sposób sprzedawał listy odpustowe. Kojarzony był z dwuwierszem, którego autorstwo mylnie mu przypisywano: „Skoro pieniądz w szkatule zadzwoni, duszę z czyśćca do nieba wygoni”. To właśnie dominikanie byli głównymi organizatorami odpustowego przemysłu ze względu na swoje zdolności kaznodziejskie. Tetzel rozpoczął swoją działalność 22 stycznia 1517 roku, jednak nie mógł handlować odpustami w Wittenberdze, gdyż książę Fryderyk zakazał ich sprzedaży na swoim terytorium. Powód był prosty: nie chciał się dzielić dochodami z kimkolwiek. Mimo że Tetzel nie mógł działać w Wittenberdze, to jednak zbliżył się do niej na tyle, że poddani Fryderyka mogli bez większych problemów udać się do pobliskiego Jüterbogu i zakupić papieski odpust. O działalności Tetzla Luter dowiadywał się od swoich parafian, studentów i kolegów uniwersyteckich.
Widząc aktualną sytuację, zbulwersowany Marcin Luter sporządził 95 tez, w których skrytykował nadużycia związane z odpustami, nie atakując wprost samej instytucji odpustów (nie ma jednak całkowitej pewności, czy Luter przybił 95 tez na drzwiach katedry zamkowej, gdyż notatki historyków nie mówią o tym jednoznacznie). W tej narracji Kościół nie był egzekutorem prawa kanonicznego i nadzorcą, ale Kościołem, który strzeże skarbu Ewangelii i Łaski Bożej (Teza 62). I właśnie na tym polegał rewolucyjny element tez Lutra. Luter wysłał swoje tezy (napisane po łacinie) nie tylko do biskupów, ale także do kilku kolegów uniwersyteckich. Bez wiedzy i zezwolenia Lutra tezy zostały przetłumaczone na język niemiecki. Kolportaż odbywał się głównie za pomocą odpisów. Dzięki rozwijającej się sztuce drukarskiej, w dwa tygodnie tezy były znane w całych Niemczech, a po miesiącu obiegły całą Europę, mimo, że sam Luter nie przyłożył do tego ręki. Tezy po roku dotarły nawet do Jerozolimy. Korespondencja do biskupich kancelarii trafiła dopiero po ponad dwóch tygodniach i wtedy rozpoczął się długotrwały proces, kiedy to uruchomiono biurokratyczną machinę kościelną przeciwko Lutrowi, zmierzającą do jego późniejszej ekskomuniki.
